ΜΟΝΟΜΑΧΟΣ ΕΝΑΝΤΙΟΝ JAMES BOND Ακούω, ακούμε όλοι μας, όλο και πιο συχνά τώρα τελευταία, κουβέντες διάσπαρτες για τις νέες αμερικάνικες υπερπαραγωγές. Κάποιες εκφράσεις που επανέρχονται ανώδυνα, με ευκολία, στο λεξιλόγιο των εν ενεργεία θεατών κινηματογραφικών ταινιών, μοιάζουν περισσότερο με οξύμωρο σχήμα παρά με φράσεις μεστές νοήματος. Μιλώ με κύριο παράδειγμα στο μυαλό μου τις δύο ιστορικές ταινίες που κατέκλυσαν τις αίθουσες στα τέλη του καλοκαιριού. Τον Μονομάχο και τον Πατριώτη, μη ξεχνώντας όμως και την εξάπλωση της Καταιγίδας. Ο κύριος όγκος των συζητήσεων γι’ αυτές τις ταινίες περιστρέφεται γύρω από την «αλήθεια» της ιστορίας, πόσο πιστοί στα πραγματικά γεγονότα έμειναν ο σεναριογράφος και ο σκηνοθέτης, αν αφαίρεσαν ή πρόσθεσαν ένα στοιχείο ξένο προς την ιστορική στιγμή, αν βεβήλωσαν καταστάσεις ή πρόσωπα, ενώ, παράλληλα, το δεύτερο σκέλος των συζητήσεων αφορά στην αποτελεσματικότητα των εφέ. Πόσο καλά το ψεύτικο αντικαθιστά το πραγματικό, πόσο τοις εκατό κατασκευασμένη εικόνα υπάρχει μέσα στην ταινία, πόση τεχνολογία δημιουργεί μια καλλιτεχνική εικόνα. Από τη μια, δηλαδή, γινόμαστε θερμοί υποστηρικτές της ιστορικής αλήθειας ενώ, παράλληλα, γινόμαστε θερμότατοι υποστηρικτές της ψεύτικης κατασκευής. Αυτά τα δύο στοιχεία χαρακτηρίζουν, λίγο ως πολύ, τη σημερινή κριτική ματιά του έλληνα θεατή. Στο καντάρι πλέον μπαίνει το πόσο επί τοις εκατό της ταινίας είναι αλήθεια ή ψέμα. Πόσο κατασκευή (στη φόρμα) πόσο αλήθεια (στο περιεχόμενο). Και απ’ ότι φαίνεται το 70%-30% είναι μια πετυχημένη αναλογία. Αντίθετα, η θεματική των ταινιών αυτών απασχολεί λίγους έως ελάχιστους. Το τι πραγματεύεται και τι προτείνει η ταινία είναι δευτερεύον έως ανούσιο ζήτημα. Κι όμως όλες αυτές οι αμερικάνικες ταινίες, παρά τις διαφορές τους, τόσο στη κατασκευή όσο και στη καλλιτεχνική τους πρόταση (επί τοις εκατό, πάντα αναφέρομαι), έχουν ένα κοινό στοιχείο, εντυπωσιακά πανομοιότυπο, το οποίο μας δίνει σαφέστατα δείγματα της αμερικάνικης ηθικής του σήμερα και είναι άξιο μεγαλύτερης προσοχής. Αυτές οι ταινίες προτείνουν ένα νέο ανδρικό πρότυπο σε αντικατάσταση αυτού, της προηγούμενης δεκαετίας, εικοσαετίας, του αρρενωπού James Bond. Ο Μονομάχος και ο Πατριώτης, αποτελούν απ’ ότι φαίνεται τη νέα πρόταση για το μοντέλο του άνδρα της εποχής μας. Παραμένει μόνος, όπως και ο James Bond, αλλά είναι πια οικογενειάρχης. Αγαπά την οικογένεια του, αγαπά πολύ την γυναίκα του (γυναίκα όμως δεν υπάρχει, άρα η γυναίκα είναι ιδέα, δεν ενοχλεί τη ζωή τους), είναι πιστός, δεν φλερτάρει, ούτε ζει επικίνδυνα. Αποκαλύπτει κομμάτια του ψυχικού του κόσμου, και κρύβει ένα μεγάλο προσωπικό τραύμα. Δεν ασχολείται με τα κοινά, αλλά όταν απειληθεί η οικογενειακή του μικροευτυχία αντιδρά. Το νέο στοιχείο που γίνεται σαφές σε αυτές τις δύο ταινίες είναι ότι τόσο στον Πατριώτη, όσο και στον Μονομάχο, η εκδίκηση έρχεται ως η ύψιστη νέα αρετή για τους άνδρες του σήμερα. Ο νέος ήρωας σώζει τον κόσμο μέσω της εκδίκησης, ως μοναχικής αξίας, όπου το σύνολο της κοινωνικής ζωής μετράται και ερμηνεύεται με βάση τη προσωπική του εμπειρία. Και στους δύο ήρωες κάποιος σκότωσε κάποιο αγαπημένο του πρόσωπο, γεγονός που τους έβγαλε από την ειρηνική (ακόμα και σε περίοδο πολέμου), αποτραβηγμένη τους ζωή. Αλλά ας μη γίνει καμιά παρεξήγηση: ούτε ο Μονομάχος, ούτε ο Πατριώτης, είναι τίποτα φοβισμένα αγοράκια, τα έχουμε δει να πολεμούν με σθένος και σκληράδα, είναι άνδρες με τα όλα τους (μη ξεχνάμε ότι η βία είναι το κατ’ εξοχήν σύμβολο του ανδρισμού, ακόμα και στις μέρες μας), αλλά βάζουν την οικογένεια πάνω από την κοινωνία. Φαινόμενο του σήμερα, το ιδιωτικό να κυριαρχεί και να εκμηδενίζει το δημόσιο, προβάλλοντας μάλιστα επάνω του, τις προσωπικές εμπειρίες του ατόμου. Από, και για προσωπική εκδίκηση αυτά τα δύο άτομα, εμπλέκονται με το δημόσιο βίο και ως άτομα με ανεπτυγμένη και ισχυρή προσωπικότητα καταφέρνουν να νικήσουν. Θα μου πείτε ότι έχουμε δει πολλές φορές στο σινεμά κάποιον φιλήσυχο άνδρα (πάντα άνδρα) οικογενειάρχη, χαμηλών τόνων, με αφορμή ένα θλιβερό γεγονός που συμβαίνει στην οικογένειά του να βγαίνει στη κοινωνία και στη δράση. Ναι, αλλά αυτό που έχουμε δει αφορά πάντα κάποιο προσωπικό σκοπό και κάποια ειδική περίπτωση, αυτό που βλέπουμε σε αυτές τις σημερινές ταινίες, αφορούν στο σύνολο της κοινωνίας. Είναι αποκαλυπτικό και συνάμα φοβερά ενδιαφέρον να δούμε αυτό το νέο πρότυπο του ανδρικού ήρωα και ανδρικού σταρ του σεμνού, χαμηλών τόνων ήρωα, Crow, Gibson στην ωριμότητά του, ή ακόμα και τον ήρωα της Καταιγίδας (όσο σκιαγραφήθηκε, αν και δεν είχε σαφή ρόλο) σε σύγκριση με τον James Bond και με το τελευταίο Mission Impossible, θέματα μιας άλλης δεκαετίας με ανδρικό πρότυπο άκρως διαφορετικό από το σημερινό. Ο James Bond και ο Cruise στις Επικίνδυνες Αποστολές, είναι άνδρες χωρίς προσωπικό βίο ή τέλος πάντων, χωρίς μεταφορά της εμπειρίας του προσωπικού βίου στη κοινωνική ζωή. Οι ρόλοι τους μέσα στη κοινωνία είναι προκαθορισμένοι, ανήκουν σε μία κοινότητα, για την οποία δουλεύουν χωρίς να την κρίνουν, είναι επαγγελματίες, στη ζωή των οποίων η εκδίκηση δεν χωρά. Δε γνωρίζουμε πολλά για τις προσωπικές τους εμπειρίες και τα προσωπικά τους τραύματα. Δεν μιλούν για τον εαυτό τους, είναι άνδρες της δράσης. Τι συμβαίνει λοιπόν εδώ; Κατοχυρώνεται η ατομικότητα ως ύψιστη αρετή και ως χρήσιμη για το κοινωνικό σύνολο, χωρίς όμως να το σέβεται και να δρα γι’ αυτό συνειδητά, αλλά δρα ορμώμενη από ατομικά κίνητρα τα οποία όμως επηρεάζουν τον ρου της ιστορίας και αλλάζουν το σύστημα των αξιών. Δεν θα κρίνουμε εδώ το σωστό η το λάθος για την αλλαγή αυτή, υπάρχει άπειρη ειδική πρόσφατη βιβλιογραφία που πραγματεύεται αυτά τα θέματα, εμείς απλώς επισημαίνουμε την αλλαγή και τη έντονη παρουσία της στις αμερικάνικες υπερπαραγωγές, οι οποίες συχνά πυκνά είναι ο καθρέφτης των εν ενεργεία ηθών της κοινωνίας τους. Κι όχι μόνον αυτό, σε αυτές τις ταινίες νομιμοποιείται και κατοχυρώνεται το γεγονός ότι δεν έχει σημασία η πράξη αλλά το πώς νιώθουμε για τις ενέργειες που πράττουμε. Τα δύο δείγματα του νέου ανδρικού προτύπου, φλερτάρουν επίσης, με τις χαρακτηρισμένες «γυναικείες αξίες», προβάλλουν μια διάθεση αποκάλυψης τραυματικών εμπειριών της προσωπικής τους ζωής, στοιχεία έως χθες καθαρά γυναικεία, αφαιρώντας οποιαδήποτε μορφή διάχυτης σεξουαλικότητας από τις ταινίες και επιδίδονται, αντίθετα από τους James Bond, μόνο σε σκληρές μάχες, για τη προστασία της οικογένειας, ως πρωταρχικού πυρήνα των νέων ηθικών αξιών. Όλα αυτά είναι δείγματα μιας κοινωνίας που αλλάζει και διαμορφώνει το νέο της πρόσωπο, προβάλλοντάς το και καταθέτοντάς το στο πιο λαϊκό μέσο επικοινωνίας που είναι ο κινηματογράφος. Καλό είναι να μπορούμε να το δούμε. Ηλέκτρα Βενάκη, 2001