Η ΠΛΑΝΗ ΤΗΣ ΜΕΓΙΣΤΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΟΤΗΤΑΣ

Μία από αυτές τις όμορφες ανοιξιάτικες μέρες που έζησε η Αθήνα, είχα πάει στη θάλασσα· έτσι για μια βόλτα, εκεί, κοντά στο δειλινό. Ρέμβαζα ώρες ολόκληρες, ώσπου το μυαλό καθάρισε, άδειασε, σταμάτησε να αναπλάθει δεδομένες εικόνες ενός κόσμου που δεν είναι καλά καλά δικός μου, και αφέθηκα στο μπλε.
Παρεμπιπτόντως, ήταν ένα υπέροχο μπλε, εκπληκτικής ευκρίνειας και υψηλής αισθητικής...

Δεν ξέρω εσείς, αλλά σαν να θυμάμαι ότι πολλές φορές στη ζωή μου έχω σκεφτεί για την ηλικία της μέγιστης παραγωγικότητας: γι’ αυτή την περιβόητη περίοδο στη ζωή των περισσότερων ανθρώπων, μέσα στα (χρονικά) πλαίσια της οποίας μπορούμε να κατακτήσουμε τον κόσμο, δηλαδή από τα 25 έως τα 50 περίπου χρόνια, αν και τα όρια προς τα πάνω όλο και διευρύνονται.
Καθώς, λοιπόν, απολάμβανα το ηλιοβασίλεμα, τα υπέροχα χρώματά του, τους εκπληκτικούς συνδυασμούς του, σκεφτόμουν ότι τη στιγμή της μέγιστης “παραγωγικότητας” του ήλιου, στο μεσουράνημά του δηλαδή, δεν μπορείς καν να τον κοιτάξεις. Είναι σκληρός, άμεσος, κουραστικός. Όμως την ώρα που δύει πια, ήσυχα, μαλακώνει, παίζει με αποχρώσεις, δημιουργεί εικόνες γεμάτες φινέτσα και τέχνη, προσφέρει. Και έλεγα, ανοησίες μάς λένε εμμέσως, πλην σαφώς, όλα τα οπτικοακουστικά, κυρίως, μέσα μαζικής κοινωνικοποίησης. Από ό,τι φαίνεται, εκεί, όταν δύει ο άνθρωπος, πρέπει μάλλον να γίνεται υπέροχος. Θυμάμαι ότι είχα νιώσει πολύ καλύτερα έπειτα από αυτήν τη σκέψη. Σαν να έφυγε ένα πρόσθετο –στην κυριολεξία προστιθέμενο από κάποιον– βάρος.
Και εδώ τίθεται το εύλογο ερώτημα: “πότε αρχίζει να δύει ο άνθρωπος;”. Είχα διαβάσει σε κάποιο βιβλίο του Ντοστογιέφσκι “γέρος άνθρωπος τριάντα πέντε χρόνων”. Σήμερα δεν τολμάμε να χρησιμοποιήσουμε αυτήν τη λέξη, διότι δεν είναι πολιτικά ορθή. Υιοθετήσαμε τον όρο «άτομα της τρίτης ηλικίας» και τα όρια της συγκεκριμένης ηλικίας κυμαίνονται ανάμεσα στα 70 και τα 80 χρόνια.
Έχω μια φίλη, μεγάλη γυναίκα, πολύ μεγάλη κατά πολλούς, που της αρέσει τρελά να είναι στο Internet, να διαβάζει, να γράφει, να στέλνει μηνύματα στο ICQ, να βλέπει DVD, να , να, να… Το κρατά όμως σχεδόν κρυφό από τους υπόλοιπους, δεν το λέει “παραέξω”, διότι αυτές οι δραστηριότητες δεν ταιριάζουν στην τρίτη ηλικία. Υποθέτω λοιπόν –και αυτή επίσης– ότι είναι για την πρώτη ή τη δεύτερη. Αλλά ας μας ορίσει κάποιος κατ’ αρχάς πια είναι η πρώτη και πια η δεύτερη ηλικία. Πού σταματά η μία και πού αρχίζει η άλλη.
Γράφοντας όλα αυτά, χωρίς να μπορώ να καταλάβω γιατί και πώς διάλεξα αυτό το θέμα, αν και με απασχολεί καιρό, είδα τυχαία τη διαφήμιση/γιγαντοαφίσα για κάποια νεανικά ρούχα. Είναι εκπληκτική και είναι ακριβώς μέσα στο θέμα μας. Σε ένα χαμάμ, έξι, επτά, δεν θυμάμαι καλά, μεγάλες, γερασμένες γυναίκες, φορούν όλες κατακόκκινες πετσέτες που αφήνουν να φανούν ο γερασμένος λαιμός, τα κρεμασμένα χέρια και τα χαλαρωμένα πόδια. Και γελούν, γελούν με έναν τρόπο ξεκαρδιστικό! Μια απολαυστική στιγμή, που δεν μπορεί να μη μας κάνει να σταματήσουμε, να κολλήσουμε. Και από κάτω το σλόγκαν “ρούχα τάδε, για όσους είναι νέοι”. Εκπληκτικής σύλληψης και υλοποίησης ιδέα, που αφήνει μια έντονη αίσθηση ελευθερίας, αναιρεί, έστω και στιγμιαία, ένα φόβο κυρίαρχο στην κοινωνία μας, το φόβο των γηρατειών, που τα οπτικοακουστικά μέσα τον διογκώνουν με κάθε τρόπο.
Στο διαφημιστικό κόσμο το όμορφο σώμα έχει εξιδανικευτεί, έχει γίνει συνώνυμο του υγιούς, λες και μια άσχημη γάμπα, παραδείγματος χάριν, είναι στα σίγουρα άρρωστη.

Πόσες φορές έχετε δει στην τηλεόραση ή στο σινεμά μια ερωτική ματιά πάνω σε ένα γερασμένο σώμα; Σπάνια έως ποτέ βλέπουμε δύο άτομα της λεγόμενης τρίτης ηλικίας, δύο γερασμένα σώματα δηλαδή, να αγκαλιάζονται, να φιλιούνται με πάθος, να υπάρχουν.
Αν και στη φύση ο θάνατος και η φθορά μάς συγκινούν, μας γεννούν ποιητικές εικόνες, ο μαρασμός του ανθρώπινου σώματος είναι ταμπού στην ανθρωποκεντρική μας κοινωνία, όπως επίσης και η αφή. Έχουμε δει πλάνα ξεραμένων φύλλων, μαραμένων λουλουδιών, να περιέχουν τόση ποίηση, τόση νοσταλγία θανάτου που είναι άκρως συγκινητικά. Αντίθετα, σπάνια βλέπουμε ένα ερωτικό φιλμ, διαβάζουμε μια ερωτική πρόταση για τη ζωή στα γεράματα.
Αλήθεια, οι ηλικιωμένοι δεν ανταλλάσσουν ερωτικά φιλιά; Ποτέ; Ποτέ! Ψέματα! Ρωτήστε τους παππούδες και τις γιαγιάδες σας, τους γονείς σας ή τους ίδιους σας τους εαυτούς, ανάλογα με την κατηγορία ηλικίας στην οποία βρίσκεστε...
Ένα από τα σημαντικότερα ταμπού της δυτικής κοινωνίας είναι ο θάνατος. Φοβόμαστε να μιλήσουμε γι’ αυτόν, φοβόμαστε να τον αντικρίσουμε και ακόμα περισσότερο φοβόμαστε τα γεράματα. Λόγω του φόβου μας και μόνο αφαιρούμε από τις προσδοκίες μας –αυτολογοκρινόμαστε δηλαδή– τα όνειρα μιας πλούσιας παραγωγικής ζωής μετά τα 70 χρόνια. Και όμως πόσα πολλά πράγματα μπορεί να κάνει κανείς στην ηλικία των 70 και να τα χαίρεται! Άπειρα, απλώς δεν μπορούμε να τα διανοηθούμε, διότι σκεφτόμαστε –πάντα– μόνο αυτά που ξέρουμε. Αυτά που δεν γνωρίζουμε ούτε καν μας περνούν από το μυαλό. Έτσι, αυτή η γεμάτη χρώματα περίοδος της ζωής μας ζει στην αφάνεια και στην ντροπή.
Θυμάμαι, τότε στη θάλασσα, μία μόνο σκέψη είχε σκιάσει για λίγο τη μεγάλη μου χαρά: ότι στα 90 μου, που θα είμαι πραγματικά μια γυναικάρα, θα πρέπει δυστυχώς να προετοιμάζομαι παράλληλα και για το θάνατό μου. Αλλά, έτσι είναι η ζωή: όλα τα ωραία (και τα άσχημα, βέβαια, αλλά δεν είναι της παρούσης) τελειώνουν κάποια στιγμή και ξαναρχίζουν από την αρχή...


Ηλέκτρα Βενάκη, 2000