ΠΟΙΟΣ ΕΙΝΑΙ Ο ALAN SMITHEE και ΠΟΥ ΠΗΓΕ Η κ. ROBINSON; Σας λείπει η κομένη εκδοχή 4:3 στα ευρωπαικά DVD; Θεωρείτε ότι είναι φτωχά και φθηνά; Μήπως τα φαινόμενα απατούν; Πολλές φορές μας απασχολούν ερωτήματα με τα οποία δεν ασχολούμαστε διεξοδικά, τα αφήνουμε να υπάρχουν στο πίσω μέρος του μυαλού μας, δίνουμε τυχάρπαστες απαντήσεις όταν και εφόσον ερωτηθούμε, αλλάζοντάς τες μάλιστα, ανάλογα με τις νέες πληροφορίες που κατά καιρούς φθάνουν στα αυτιά μας, και κάποια στιγμή μαζεύονται τόσες πολλές που η σωστή απάντηση στα ερωτήματα αυτά, βρίσκεται μπροστά μας χωρίς να το καταλάβουμε καλά καλά. Καταλαβαίνετε τι εννοώ. Ένα πρώτο ερώτημα που έχει μείνει βασικά αναπάντητο εδώ και καιρό, είναι το γιατί τα ευρωπαϊκά DVD προσφέρουν μόνο την πρωτότυπη εκδοχή της ταινίας και όχι την κομμένη pan&scan. Την απάντηση τη γνωρίζαμε εδώ και καιρό αλλά από μόνη της δεν συνιστούσε ενότητα παρατηρήσεων ώστε να γίνει ολόκληρο άρθρο. Ένα δεύτερο ερώτημα γεννήθηκε με την ανακάλυψη του σκιερού αμερικανού σκηνοθέτη Alan Smithee, που έχει υπογράψει εδώ και 20 χρόνια αρκετές τηλεοπτικές κυρίως εκδοχές γνωστών ταινιών. Όλα αυτά, έδεσαν με την έντονη παρουσία στο Inernet του Artists Rights Foundation, αμερικανικού οργανισμού μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα, με σκοπό και δράση τη προστασία των πνευματικών δικαιωμάτων των κινηματογραφιστών στην Αμερική. Επιπλέον, εδώ και καιρό παρακολουθούμε την αύξηση των αμερικανικών DVD με τον τίτλο “Director’s cut” και η έκπληξή μας, ως ευρωπαίοι πολίτες, παραμένει μεγάλη, διότι, ποιανού άλλου μπορεί να είναι το cut; Όλα αυτά, σιγά σιγά βρίσκουν την ερμηνεία τους και τοποθετούνται στη σωστή θέση του πάζλ. Μερικά, μπορούμε να τα εξηγήσουμε από τώρα. Ένας Eυρωπαίος που σέβεται τον εαυτό του και τη δημοκρατική του παράδοση, θα σεβαστεί και τα πνευματικά δικαιώματα του δημιουργού, πολύ παλιά υπόθεση για τη γηραιά Ευρώπη, αφού η συνθήκη της Βέρνης ισχύει κοντά έναν αιώνα. Στην Αμερική ψηφίστηκε πρόσφατα και ακόμα και σήμερα οι σκηνοθέτες/ δημιουργοί συναντούν τεράστια προβλήματα μέσα στη χώρα τους. Στη Ευρώπη, λοιπόν δεν μπορεί να βγει μια ταινία κομμένη σε Pan & Scan ή μικρότερη σε μήκος, χωρίς την έγγραφη άδεια του δημιουργού, ανεξάρτητα από τα δικαιώματα του copyright που μπορούν να ανήκουν ολόκληρα στον παραγωγό. Από τη συνθήκη της Βέρνης και μόνο, ο πνευματικός δημιουργός έχει αναφαίρετα πνευματικά δικαιώματα, τα οποία δεν μεταβιβάζονται, ότι κι αν έχει υπογράψει. Ετσι, μπορεί η εταιρεία σκηνοθετών μιας ευρωπαϊκής χώρας να γίνει ο μεσολαβητής και μηνυτής σε ένα τηλεοπτικό κανάλι ή σε μια εταιρεία παραγωγής και διανομής κινηματογραφικού προϊόντος αν το έργο παραποιηθεί. Αυτό ακριβώς συνέβηκε με την ταινία του Sidney Pollack «Οι τρεις μέρες του Κόνδορα», ταινία που είχε γυριστεί το ’75 σε Cinemascope, δηλαδή εικόνα με λόγο πλευρών 1:2,35 και παίχτηκε στην δανέζικη τηλεόραση, το ‘91σε 4:3. Δηλαδή σε 1:1,33. Σε αυτή την εκδοχή την είχε πουλήσει η αμερικανική εταιρεία διανομής. Τα πράγματα όμως δεν έμειναν εκεί. Οι δανοί σκηνοθέτες, έχοντας το νόμιμο δικαίωμα της δίωξης για παραποίηση καλλιτεχνικού έργου (βλέπετε είναι Ευρωπαίοι), μήνυσαν το κανάλι και την εταιρεία, κέρδισαν τη δίκη και ο Pollack δεν πίστευε στα μάτια του, διότι μέσα στη δική του χώρα δεν μπορεί να κάνει τίποτε. Εξάλλου , γι’ αυτό το λόγο ιδρύθηκε και ο οργανισμός. Πέρα από αυτό, πολλοί αμερικανοί σκηνοθέτες δεν έχουν δικαίωμα να πουν «όχι» αν μια ταινία τους κόβεται σε μήκος για να χωρέσει στο τηλεοπτικό πρόγραμμα ή σε μονής επίστρωσης DVD, αν αυτό είναι αμερικάνικο. Ετσι δημιουργήθηκε ο φοβερός Alan Smithee ο οποίος αποτελεί τον αναγραμματισμό του The Alias men. Ο Alan Smithee είναι φανταστικό πρόσωπο που εφηύραν οι αμερικανοί σκηνοθέτες για να διαχωρίσουν τη θέση τους από τις εκδοχές των ταινιών τους που έχουν παραποιηθεί από τους παραγωγούς. Όταν η παραγωγή επεμβαίνει στο τελικό cut μιας ταινίας και κυρίως στο φινάλε, κάτι που συμβαίνει συχνά, ο σκηνοθέτης έχει δικαίωμα να προσθέτει στους τίτλους το όνομα Alan Smithee, κοινότοπο και σπάνιο συγχρόνως, με τα δύο ee στο τέλος, διαχωρίζοντας έτσι τη θέση του, μιας και τα πνευματικά δικαιώματα του δεν είναι κατοχυρωμένα. Πρωτεργάτες της κίνησης περι πνευματικών δικαιωμάτων είναι ο Scoesese, Spielberg, Lucas, Pollak, Waren Beaty, Oliver Stone και πολλοί άλλοι γνωστοί σκηνοθέτες και ηθοποιοί, οι οποίοι έχουν έντονη ενεργό δράση, που, απ’ ότι φαίνεται, δίνει καρπούς. Δεν είναι λοιπόν πιο φτωχά τα ευρωπαϊκά DVD απλώς σέβονται (μπορούν να κάνουν κι αλλιώς;) τη κινηματογραφική γραφή του σκηνοθέτη. Βέβαια, στην Ελλάδα αυτά είναι μάλλον ψηλά γράμματα. Φαντάζεστε να μάθαινε ο Scorsese τι μεταδίδουν τα ιδιωτικά κανάλια ή πως κυκλοφορούσαν οι ταινίες του σε βιντεοκασέτες; Ευτυχώς είμαστε μια μικρή χώρα με μια σπάνια γλώσσα και πολλοί αμερικανοί θεωρούν ότι δεν ανήκουμε καν στην Ευρώπη. Ίσως να έχουν και κάποιο δίκιο αν σκεφθεί κανείς ότι οι περισσότερες κινηματογραφικές μας αίθουσες παίζουν τις ταινίες στο αμερικανικό φορμά 1, 85:1, χωρίς να σέβονται το ευρωπαίοι φορμά 1, 66:1, στο οποίο είναι τραβηγμένες όλες οι ελληνικές ταινίες και κανένας ελληνικός κινηματογραφικός φορέας δεν αντιδρά. Έχω μια υποψία ότι οι περισσότεροι έλληνες σκηνοθέτες δεν γνωρίζουν αυτές τις «μικρολεπτομέρειες» της εικόνας. Ίσως να είμαι άδικη. Τελειώνοντας, για να μην μείνουν απορίες θα πρέπει να απαντήσω στην ερώτηση «Ποια είναι η κ. Robinson;». Στην κινηματογραφική εκδοχή είναι η κυρία που παρασύρει σε ερωτικές περιπέτειες τον Πρωτάρη Dastin Hofman. Στην pan&scan εκδοχή δεν νομίζω ότι μπορείτε να την δείτε. Θα δείτε κομμάτια του σώματος της, και σε κάποια άλλα σημεία μπορεί, ίσως, και να την δείτε ολόκληρη. Αυτό είναι το «μότο» της οργάνωσης για τα πνευματικά δικαιώματα των αμερικανών κινηματογραφιστών και αν επισκεφθείτε τον φοβερά ενδιαφέροντα δικτυακό τους τόπο, www.artistsrights.org θα δείτε με τα μάτια σας αυτό που δεν θα δείτε ποτέ στη κομμένη εκδοχή του 4:3 και θα καταλάβετε τι χάνετε. Ηλέκτρα Βενάκη, 2001